कक्षा १-८ सम्मका अलग अलग विषयगत आन्तरिक मुल्यांकन फारामहरु डाउनलोड गर्नुहोस ।

 ह्याकरहरूबाट अनलाइन खाता सुरक्षित राख्नको लागि १० उपायहरु

आजको डिजिटल युगमा ह्याकरहरूबाट हाम्रो अनलाइन खाताहरू सुरक्षित राख्नु पहिलेभन्दा धेरै महत्त्वपूर्ण छ । हाम्रो धेरै व्यक्तिगत जानकारी अनलाइन भण्डारण गरिएको छ । वित्तीय डाटादेखि संवेदनशील इमेलहरू सम्म चोरी हुन सक्छन् । सफल ह्याकरको नतिजा विनाशकारी हुन सक्छ । तपाईंको अनलाइन खाता ह्याकरहरूबाट सुरक्षित राख्नको तलका १० सुझाव कार्यान्वयन गर्नुहोस् ।

1.   प्रत्येक खाताको लागि बलियो पासवर्डहरू प्रयोग गर्नुहोस्

ह्याकरको लागि तपाईको खातामा पहुँच प्राप्त गर्ने सबैभन्दा सजिलो तरिका भनेको तपाईको पासवर्ड अनुमान लगाउनु नै हो । यसलाई अझ गाह्रो बनाउनको लागि तपाईंको प्रत्येक खाताको लागि बलियो अद्वितीय पासवर्डहरू प्रयोग गर्न महत्त्वपूर्ण छ । बलियो पासवर्ड कम्तिमा १२ क्यारेक्टरको लामो हुनुपर्छ र यसमा अक्षर (Small & Capital) संख्या र संकेतहरूको मिश्रण समावेश हुनुपर्छ । सामान्य वाक्यांशहरु, शब्दकोशमा पाइने शब्दहरू वा तपाईंको जन्मदिन वा नाम जस्ता व्यक्तिगत जानकारीहरू प्रयोग नगर्नुहोस् । यसरी पासवर्ड प्रयोग गर्नाले ह्याकरलाइ सहज हुने गर्दछ । प्रत्येक खाताको लागि फरक पासवर्डहरू प्रयोग गर्नुहोस । ह्याकरहरूले अनलाइन खाताहरूमा पहुँच प्राप्त गर्ने सबैभन्दा सामान्य तरिकाहरू मध्ये एक हो पासवर्डहरू अनुमान गरेर वा क्र्याक गरेर ह्याकरहरूले पासवर्डहरू अनुमान गर्न ब्रूट-फोर्स आक्रमणहरू र शब्दकोश आक्रमणहरू जस्ता विभिन्न प्रविधिहरू प्रयोग गर्छन् । ब्रुट-फोर्स आक्रमणहरूले सही पासवर्ड फेला नपाएसम्म क्यारेक्टरहरूको हरेक सम्भावित संयोजन प्रयास गर्ने समावेश गर्दछ, जबकि शब्दकोश आक्रमणहरूले पासवर्ड प्रयास गर्न र अनुमान गर्न शब्दकोशमा पाइने सामान्य शब्दहरूको सूची प्रयोग गर्दछ। बलियो पासवर्ड प्रयोग गर्दा ह्याकरहरूलाई तपाईंको पासवर्ड सफलतापूर्वक अनुमान गर्न वा क्र्याक गर्न धेरै गाह्रो बनाउँछ । अक्षरहरू, संख्याहरू र संकेतहरूको मिश्रण भएको बलियो पासवर्डलाई सामान्य शब्द वा वाक्यांशको पासवर्ड भन्दा क्र्याक गर्न गाह्रो हुन्छ । यसले गर्दा ह्याकरले तपाईंको खातामा पहुँच प्राप्त गर्न सक्ने सम्भावना कम हुन्छ । पासवर्डहरू नियमित रूपमा परिवर्तन गर्न पनि महत्त्वपूर्ण छ  यसमा तपाईंको फोनमा पठाइएको कोड, फिंगरप्रिन्ट स्क्यान वा सुरक्षा साँचो समावेश हुन सक्छ । तपाईलाई थाहा भएको कुरा (तपाईँको पासवर्ड) र तपाईसँग भएको कुरा (तपाईँको फोन वा सुरक्षा साँचो) दुबै आवश्यक भएकोले, दुई-कारक प्रमाणीकरणले ह्याकरलाई तपाईको खाताहरूमा पहुँच प्राप्त गर्न धेरै गाह्रो बनाउँछ ।

2.   दुई-कारक प्रमाणीकरण सक्षम गर्नुहोस् ।

दुई-कारक प्रमाणीकरणले तपाइँको खाताहरूमा तपाइँको पासवर्डको अतिरिक्त प्रमाणिकरणको दोस्रो फारम आवश्यक गरी सुरक्षाको अतिरिक्त तह थप्छ । यसमा तपाईंको फोनमा पठाइएको कोड, फिंगरप्रिन्ट स्क्यान वा सुरक्षा साँचो समावेश हुन सक्छ । तपाईलाई थाहा भएको कुरा (तपाईँको पासवर्ड) र तपाईसँग भएको कुरा (तपाईँको फोन वा सुरक्षा साँचो) दुबै आवश्यक भएकोले, दुई-कारक प्रमाणीकरणले ह्याकरलाई तपाईको खाताहरूमा पहुँच प्राप्त गर्न धेरै गाह्रो बनाउँछ।

3.   फिसिङ स्क्याम्सबाट सावधान रहनुहोस् ।

फिसिङ स्क्याम्स तपाइँको लगइन प्रमाणहरू वा व्यक्तिगत जानकारी चोर्न प्रयोग गर्ने एक सामान्य रणनीति हो । यी स्क्याम्सहरूमा सामान्यतया एउटा इमेल वा सन्देश समावेश हुन्छ जुन वैध स्रोतबाट आएको जस्तो देखिन्छ, जस्तै तपाईंको बैंक वा सोशल मिडिया प्लेटफर्म, तपाईंलाई लिङ्कमा क्लिक गर्न वा तपाईंको लगइन जानकारी प्रविष्ट गर्न सोध्ने । फिसिङ स्क्याम्सको शिकार हुनबाट जोगिन सधैँ प्रेषकको इमेल ठेगाना वा खाता जाँच गर्नुहोस्, लिङ्कहरूमा क्लिक गर्नु अघि तिनीहरूले कहाँ लैजान्छ भनेर हेर्नको लागि होभर गर्नुहोस्, र सुरक्षित जडान नभएको पृष्ठमा आफ्नो लगइन प्रमाणहरू कहिल्यै प्रविष्ट नगर्नुहोस् ।

4.    आफ्नो सफ्टवेयर र अपरेटिङ सिस्टमलाई अद्यावधिक राख्नुहोस् ।

सफ्टवेयर अपडेटहरूले प्रायः सुरक्षा प्याचहरू समावेश गर्दछ जसले ह्याकरहरूद्वारा शोषण गर्न सक्ने जोखिमहरूलाई सम्बोधन गर्दछ । तपाइँको सफ्टवेयर र अपरेटिङ सिस्टमलाई अद्यावधिक राख्नाले तपाइँसँग नवीनतम सुरक्षा समाधानहरू छन् र तपाइँको ह्याक हुने जोखिमलाई कम गर्दछ । तपाइँका यन्त्रहरूलाई स्वचालित रूपमा अद्यावधिकहरू स्थापना गर्न सेट गर्नुहोस् ताकि तपाइँ तिनीहरूलाई म्यानुअल रूपमा जाँच गर्ने र स्थापना गर्ने बारे चिन्ता लिनु पर्दैन ।

5.   ओरिजिनल एन्टिभाइरस प्रयोग गर्नुहोस् ।

एन्टिभाइरस प्रोग्रामहरूले तपाईंको कम्प्युटरलाई खराब सफ्टवेयरहरूबाट जोगाउन मद्दत गर्न सक्छ जुन ह्याकरहरूले तपाईंको खाताहरूमा पहुँच प्राप्त गर्न प्रयोग गर्न सक्छन् । एक ओरिजिनल एन्टिभाइरस प्रोग्राम प्रयोग गर्नुहोस् र खतराहरूबाट सुरक्षित हुनुहुन्छ भनेर सुनिश्चित गर्न यसलाई अद्यावधिक राख्नुहोस् ।

6.   सार्वजनिक Wi-Fi नेटवर्कहरू प्रयोग नगर्नुहोस् ।

सार्वजनिक Wi-Fi नेटवर्कहरू प्रायः असुरक्षित हुन्छन्, जसले ह्याकरहरूलाई तपाईंको इन्टरनेट ट्राफिक रोक्न र तपाईंको लगइन प्रमाणहरू वा व्यक्तिगत जानकारी चोर्न सजिलो बनाउँदछ। तपाईंको अनलाइन बैंकिङ वा इमेल खाताहरू जस्ता संवेदनशील जानकारीहरू पहुँच गर्न सार्वजनिक Wi-Fi नेटवर्कहरू प्रयोग नगर्नुहोस् । यदि तपाइँ सार्वजनिक Wi-Fi प्रयोग गर्न आवश्यक छ भने तपाइँको इन्टरनेट ट्राफिक ईन्क्रिप्ट गर्न र तपाइँको गोपनीयताको रक्षा गर्न भर्चुअल निजी नेटवर्क (VPN) को प्रयोग गर्नुहोस् ।

7.   तेस्रो-पक्ष एप र सेवाहरूबाट सावधान रहनुहोस् ।

तेस्रो-पक्ष एप र सेवाहरू जसलाई तपाइँको अनलाइन खाताहरूमा पहुँच चाहिन्छ सुरक्षा जोखिम हुन सक्छ । ह्याकरहरूले तपाइँको खाता वा व्यक्तिगत जानकारीमा पहुँच प्राप्त गर्न यी एपहरू प्रयोग गर्न सक्छन्, त्यसैले अनुमतिहरू प्रदान गर्दा सावधान रहनु महत्त्वपूर्ण छ । सम्मानित विकासकर्ताहरूबाट मात्र विश्वसनीय एपहरू र सेवाहरू प्रयोग गर्नुहोस् र पहुँच प्रदान गर्नु अघि उनीहरूले अनुरोध गर्ने अनुमतिहरूको समीक्षा गर्नुहोस् ।

8.   शंकास्पद गतिविधिको लागि आफ्नो खाताहरू निगरानी गर्नुहोस् ।

संदिग्ध गतिविधिको लागि तपाइँको खाताहरू निगरानी गर्नाले तपाइँलाई पहिले नै ह्याक समात्न र तपाइँको जानकारी सुरक्षित गर्न कदम चाल्न मद्दत गर्न सक्छ। अपरिचित लगइनहरू वा तपाईंको खाता सेटिङहरूमा परिवर्तनहरूको लागि आँखा राख्नुहोस्, र सबै लेनदेनहरू वैध छन् भनेर सुनिश्चित गर्न आफ्नो खाता गतिविधि नियमित रूपमा समीक्षा गर्नुहोस्। यदि तपाईंले कुनै संदिग्ध गतिविधि देख्नुभयो भने, आफ्नो पासवर्ड तुरुन्त परिवर्तन गर्नुहोस् ।

9.   आफ्नो महत्त्वपूर्ण डाटा ब्याकअप गर्नुहोस् ।

सफल ह्याकको अवस्थामा तपाईंले बहुमूल्य जानकारी गुमाउनु हुन्न भन्ने कुरा सुनिश्चित गर्न तपाईंको महत्त्वपूर्ण डाटाको ब्याकअप हुनु महत्त्वपूर्ण छ । तपाइँको डाटालाई नियमित रूपमा ब्याकअप गर्नाले तपाइँलाई हार्डवेयर विफलता, प्राकृतिक प्रकोप वा अन्य अप्रत्याशित घटनाहरूको कारणले डाटा हराउनबाट पनि बचाउन सक्छ। क्लाउड भण्डारण वा बाह्य हार्ड ड्राइभ प्रयोग गर्नुहोस् नियमित रूपमा आफ्नो डाटा ब्याकअप गर्न र सुरक्षित स्थानमा भण्डारण गर्न निश्चित गर्नुहोस्।

10.   नवीनतम सुरक्षा खतराहरू र उत्कृष्ट अभ्यासहरूमा आफैलाई शिक्षित गर्नुहोस् ।

साइबरसुरक्षाको संसार निरन्तर विकसित हुँदै गइरहेको छ, र नवीनतम सुरक्षा खतराहरू र उत्कृष्ट अभ्यासहरूमा अद्यावधिक रहनु महत्त्वपूर्ण छ। फिसिङ र सामाजिक इन्जिनियरिङ जस्ता सामान्य ह्याकिङ प्रविधिहरूमा आफूलाई शिक्षित गर्नुहोस्, र नवीनतम सुरक्षा उल्लङ्घनहरू र डेटा चुहावटहरू बारे सूचित रहनुहोस् । यसले तपाइँलाई तपाइँको खाता कसरी सुरक्षित गर्ने र अनलाइन सुरक्षित रहने बारे सूचित निर्णयहरू गर्न मद्दत गर्नेछ ।